زمان گسترده

Geniş zaman

یکی دیگر از زمان‌های اصلی در ترکی استانبولی زمان "گسترده" است که نمونه‌ی آن را کمتر در زبان‌های دیگر می‌بینیم. زمان گسترده محدود به زمان خاصی نمی‌شود و شامل همه‌ی زمان‌های گذشته، حال و آینده می‌شود و بیشتر برای اتفاقاتی که به صورت کلی وجود دارند استفاده می‌شود. مثال‌های زیر اتفاقات کلی را نشان می‌دهند که در زبان ترکی استانبولی برای بیان آن‌ها باید از دستور زبان زمان گسترده استفاده کنیم که بیشتر زمان حال ساده ترجمه می‌شود.
خورشید از شرق طلوع می‌کند.
من بادمجان دوست ندارم.

ساختار زمان گسترده کمی با زمان‌هایی که تا الان گفته شده متفاوت است، به این صورت که در زمان گسترده:
پسوند منفی و پسوند زمان با هم در یک فعل نمی‌آیند. در واقع خود پسوند منفی دارای زمان است و نیازی نیست که بعد از آوردن پسوند منفی در زمان گسترده، پسوند زمان گسترده (گسترده مثبت) را بیاوریم.
ضمایر متصل + r – ır – ir – ur – ür – ar - er + فعل امر

نکته

برای انتخاب پسوند مناسب زمان گذشته باید به نکات مهمی توجه کنید

1: افعالی که به حرف صدادار ختم شوند پسوند "r" را می‌گیرند.
Uyu + r می‌خوابد
Oku + r می‌خواند

2: افعالی که دو یا بیش از دو هجا دارند پسوند زمان گسترده باید "ır ir ur ür" باشد.
Konuş + ur صحبت می‌کند
Görüş + ür ملاقات می‌کند
* دو هجا بودن کلمه یعنی وقتی کلمه را تلفظ می‌کنیم به دو بخش تقسیم شود. مثلا فعل konuş
بخش اول: ko
بخش دوم: nuş

3: در افعال تک هجایی پسوند زمان گسترده باید ar/er باشد.
Yaz + ar می‌نویسد
Sil + er پاک می‌کند

نکته

فعل‌هایی مانند hissetmek, kaybetmek, vazgeçmek که با فعل etmek یا geçmek ساخته شده‌اند، علی‌رغم اینکه دو هجایی هستند، مانند فعل‌های تک هجایی با ar/er ساخته می‌شوند.
...,Hisseder, vazgeçer

توجه

برای زمان گسترده 13 فعل استثنا وجود دارد که تک هجایی هستند اما باید "ır-ir-ur-ür" بگیرند.
به مثال‌های زیر توجه کنید.

فعل‌های استثنای زمان گسترده

al + ır از ریشه‌‌ی almak به معنی گرفتن
bil + ir از ریشه‌ی bilmek به معنی دانستن
bul + ur از ریشه‌ی bulmak به معنی پیدا کردن
ol + ur از ریشه‌ی olmak به معنی شدن، بودن
gel + ir از ریشه‌ی gelmek به معنی آمدن
öl + ür از ریشه‌ی ölmek به معنی مردن
kal + ır از ریشه‌ی kalmak به معنی ماندن
gör + ür از ریشه‌ی görmek به معنی ماندن
dur + ur از ریشه‌ی durmak به معنی توقف کردن، ایستادن
var + ır از ریشه‌ی varmak به معنی رسیدن
san + ır از ریشه‌ی sanmak به معنی پنداشتن، تصور کردن
ver + ir از ریشه‌ی vermek به معنی دادن
vur + ur از ریشه‌ی vurmak به معنی زدن

Annem çok güzel yemek pişirir.

مادرم خیلی خوب غذا می‌پزد.

Ben her sabah servis beklerim.

من هر روز صبح منتظر سرویس می‌مانم.

Senin için makarna yaptım, seversin.

برای تو ماکارانی درست کردم، دوست داری.

Babam her sabah taze ekmek alır.

پدرم هر روز صبح نان تازه می‌خرد.

توجه

تمام فعل‌های کمکی etmek بعد از گرفتن پسوند er باید eder تلفظ شوند.

Biz her gün annemize telefon ederiz.

ما هر روز به مادرمان تلفن می‌زنیم.

حالت منفی
پسوندهای منفی این زمان خود دارای زمان هستند و برای ساختن یک فعل منفی دیگر احتیاجی نیست پسوندهای مثبت زمان گسترده را بیاوریم. پسوندهای منفی بر دو نوع است. یکی برای ضمیرهای ben, biz و دیگری برای ضمیرهای sen, o, siz, onlar. بعد از اینکه پسوندهای منفی را به فعل امر اضافه کردیم، ضمایر متصل را به پسوند منفی اضافه می‌کنیم.
ضمایر متصل + ma me / maz mez + فعل امر

ضمیر متصل	پسوند منفی زمان گسترده	فعل امر	ضمیر جدا
m	ma/me	uyu	Ben
yız/yiz	ma/me	iç	Biz

Ben geceleri erken uyumam.

من شب‌ها زود نمی‌خوابم.

چون آخرین حرف صدادار فعل uyu، یکی از حروف صدادار ضخیم (kalın) است، از پسوند منفی "ma" استفاده کردیم.

Biz geceleri erken uyumayız.

ما شب‌ها زود نمی‌خوابیم.

Ben sigara içmem.

من سیگار نمی‌کشم.

چون آخرین حرف صدادار فعل iç، یکی از حروف صدادار نازک (ince) است، از پسوند منفی "me" استفاده کردیم

Biz sigara içmeyiz.

ما سیگار نمی‌کشیم.

نکته

فعل سیگار کشیدن در ترکی استانبولی sigara içmek است و ارتباطی به معنای فعل içmek که نوشیدن است، ندارد.

Ben asla yalan söylemem.

من هرگز دروغ نمی‌گویم.

Biz hafta sonları çalışmayız.

ما آخر هفته‌ها کار نمی‌کنیم.

Ben pazardan alışveriş yapmam.

من از بازار خرید نمی‌کنم.

Biz vejeteryanız ve et yemeyiz.

ما گیاهخوار هستیم و گوشت نمی‌خوریم.

توجه

همانطور که می‌بینید در زمان گسترده فعل یا باید با پسوند منفی بیاید یا مثبت. هر دو پسوند با هم در یک فعل نمی‌آیند.

حالت سوالی
در زمان گسترده، پسوند سوالی چه برای جمله‌های منفی چه جمله‌های مثبت، "mı mi mu mü" می‌باشد.
ضمایر متصل + پسوند سوالی + پسوند زمان مثبت یا منفی +فعل امر

نکته

ضمیر سوم شخص جمع قبل از پسوند سوالی می‌آید اما در بقیه‌ی ضمیرها، ابتدا پسوند سوالی می‌آید بعد ضمایر متصل.

Sence ben her gün spor yapar mıyım?

به نظرت من هر روز ورزش می‌کنم؟

Benimle Türkçe konuşur musun lütfen?

لطفا با من ترکی استانبولی صحبت می‌کنی؟

O da gelir mi?

او هم می‌آید؟

Biz de toplantıya katılır mıyız?

ما هم در جلسه شرکت می‌کنیم؟ ( شرکت خواهیم کرد)

Beni biraz bekler misiniz?

کمی منتظر من می‌مانید؟

Onlar bana yardım ederler mi?

آن‌ها به من کمک می‌کنند؟

حالت سوالی منفی
ضمایر متصل + پسوند سوالی + پسوند منفی زمان گسترده + فعل امر

توجه

برای منفی سوالی از پسوند "maz/mez برای " تمام ضمیر‌ها" استفاده می‌شود و در منفی سوالی برای منفی ضمیر "ben و biz"، دیگر از پسوند منفی ma و me استفاده نمی‌کنیم.

Ben sana yardım etmez miyim?

من به تو کمک نمی‌کنم؟

در اول شخص برای تاکید به صورت سوالی منفی نوشته می‌شود و در جمله‌ی بالا منظور گوینده این است که قطعا کمک خواهد کرد.

Sen hiç kimseyi sevmez misin?

تو هیچ کسی را دوست نداری؟

O hiç evden dışarı çıkmaz mı?

او اصلا از خانه بیرون نمی‌آید؟

Biz hafta sonu pikniğe gitmez miyiz?

ما اخر هفته به پیکنیک نمی‌رویم؟

Siz hiç utanmaz mısınız?

شما اصلا خجالت نمی‌کشید؟

Çocuklar çikolata yemezler mi?