زمان حال در زبان ترکی استانبولی
Şimdiki zaman
در این درس به معرفی زمان حال (Şimdiki zaman) و کاربردهای آن در زبان ترکی استانبولی و همچنین قواعد گرامری مرتبط با این زمان می‌پردازیم.
زمان حال
Şimdiki zaman
زمان حال در ترکی استانبولی با زمان حال استمراری در زبان فارسی برابر است. مفهوم " می مضارع " را به فعل می‌دهد. زمان حال استمراری برای بیان انجام یا تداوم فعل در زمان حال یا انجام فعل در آینده‌ای نزدیک کاربرد دارد.
قبل تر گفته بودیم که برای به کار بردن فعل در جمله یا هر زمانی، باید فعل را از حالت مصدر به حالت امر تبدیل کنیم. یعنی mak و mek را از آخر آن حذف کنیم. بعد پسوندهای لازم را به کلمه‌ای که می‌ماند ( فعل امر) اضافه می‌کنیم.
برای ساختن هر زمانی باید پسوندهای مخصوص آن زمان را بشناسیم.
در زمان حال ساده، پسوندهای yor, ıyor, iyor, uyor, üyor به فعل اضافه شده و فعل را به زمان حال ساده تبدیل می‌کنند.
پسوند yor که قبل از خودش هیچ حرف صداداری ندارد برای فعل‌هایی می‌آید که آخرین حرف فعل صدادار باشد، البته به جز صدای a و e ( بعدا در مورد آن‌ها مفصلا صحبت خواهیم کرد).
ضمن این که این پسوند بعد از پسوندهای منفی هم می‌آید چون حرف آخر این پسوندها هم صدادار است.
مثال: uyuyor می‌خوابد
در اینجا چون آخرین حرف فعل uyu صدادار است و "a یا e" هم نیست می‌توانیم پسوند yor را بیاوریم.
راه می‌رود
Üşüyor
احساس سرما می‌کند
فرمول زمان حال ساده به شکل زیر می‌باشد:
ضمایر متصل + پسوند سوالی (در صورت لزوم) + پسوند زمان حال ساده + پسوند منفی (در صورت لزوم) + فعل امر + ضمیر جدا
حال اگر فعل به حرف بی‌صدا (صامت) ختم شود، با توجه به آخرین حرف صدادار فعل یکی از 4 تا پسوند زمان حال ساده استفاده می‌شود.
| پسوند زمان حال ساده | آخرین حرف صدادار کلمه |
|---|---|
| ıyor | a - ı |
| iyor | e - i |
| uyor | o - u |
| üyor | ö - ü |
به مثال‌های زیر توجه کنید:
Gül + üyor = gülüyor
می‌خندد
اما اگر همین افعال پسوند منفی بگیرند، yor بعد از پسوند منفی می‌آید.
Gül + mü + yor
نمی‌خندد
در مثال زیر، فعل gelmek را با تمام ضمایر به صورت مثبت صرف می‌کنیم.
تو می‌آیی.
Biz geliyoruz.
ما می‌آییم.
شما می‌آیید.
Onlar geliyor(lar)
آن‌ها می‌آیند.
نکته
استفاده از شناسه سوم شخص جمع، اگر فاعل انسان باشد اختیاری است اما اگر فاعل انسان نباشد معمولا استفاده نمی‌شود.
منفی کردن زمان حال ساده
پیشتر گفتیم برای منفی کردن زمان حال ساده از پسوندهای منفی ساز "mı mi mu mü" استفاده می‌کنیم که بین فعل امر و پسوند زمان حال ساده قرار می‌گیرند.
فرمول زمان حال منفی به شکل زیر است.
ضمایر شخصی + yor + mı mi mu mü + فعل + ضمایر جدا
Ben gelmiyorum
من نمی‌آیم
تو نمی‌آیی.
Biz gelmiyoruz.
ما نمی‌آییم.
Siz gelmiyorsunuz.
شما نمی‌آیید.
Onlar gelmiyorlar.
آن‌ها نمی‌آیند.
استثناها
1: در فعل‌هایی که حرف آخرشان a و e است برای ساخت زمان حال ابتدا حرف آخر فعل را حذف می‌کنیم که در نتیجه یک صامت باقی می‌ماند و همان را به عنوان آخرین حرف صدادار کلمه در نظر می‌گیریم.
فعل anlamak را در نظر بگیرید. از ریشه‌ی فعل anla، حرف a را حذف می‌کنیم که به "anl" می‌رسیم. حال برای ریشه‌ی فعل، باید anl را در نظر بگیریم و بر اساس آخرین حرف صدادار آن، پسوند زمان حال ساده را اضافه می‌کنیم.
Anla → anl + ıyor = anlıyor
می‌فهمد
Ağla → ağl + ıyor = ağlıyor
گریه می‌کند
Kokla → kokl + uyor = kokluyor
بو می‌کند
Özle → özl + üyor = özlüyor
دلتنگ می‌شود
İzle → izl + iyor = izliyor
تماشا می‌بیند
İste → ist + iyor = istiyor
می‌خواهد
این‌ها نمونه‌هایی از فعل‌هایی بودند که باید این تغییرات را در آن‌ها اعمال میکردید. در واقع هر فعلی که بعد از حذف mak و mek آخرین حرف فعل امر آن به a یا e ختم شود، "فقط در حالت مثبت" شامل این تغییرات می‌شود.
2: فعل‌های امری که آخرین حرف بی‌صدای آن‌ها t باشد باید قبل از گرفتن پسوند زمان حال ساده به d تبدیل شود.
Seyretmek → seyret → seyrediyor
تماشا می‌کند
3: در دو فعل yemek و demek، بعد از حذف نشانه‌های مصدر، حرف صدادار e به i تبدیل می‌شود.
Yemek → ye → yiyor
سوالی کردن زمان حال ساده
برای سوالی کردن جمله‌های زمان حال ساده، پسوندهای سوالی را قبل از ضمایر شخصی متصل می‌آوریم. علت اینکه پسوند پرسشی همیشه حالت mu دارد به دلیل حرف o در پسوند yor است.
نکته
نکته
در سوم شخص جمع، پسوند پرسشی پس از شناسه می‌آید.
فرمول سوالی زمان حال ساده به شکل زیر است.
ضمیر متصل + mu + فعل زمان حال ساده
آن‌ها می‌آیند؟
افعال کمکی در زمان حال ساده
فعل yapmak
از پرکاربرد ترین فعل‌های ترکی استانبولی است. این فعل معناهای زیادی دارد. البته این را فراموش نکنید که فعل yapmak به تنهایی معنایی ندارد و حتما با کلمه‌ی فبل از خودش تبدیل به فعل کاملی می‌شود.
"ساختن، پدید آوردن، محقق ساختن، درست کردن، به وجود آوردن، سبب شدن، تولید کردن و انجام دادن" از معناهای این فعل است.
"کار یا عملی را به انجام رساندن، کردن، سرگرم کاری شدن، مشغول شدن، تعمیر کردن" در فعل‌های زیر معنا می‌شود.
Ödev yapmak
انجام دادن تکالیف
فعل etmek
"کردن، انجام دادن، به جا آوردن" در فعل‌های زیر معنا می‌شود
نکته
فعل‌هایی که با etmek ساخته شده اند حرف t اگر بین دو مصوت قرار گیرد به d تبدیل می‌شود.
فعل‌هایی مثل hissetmek , affetmek, kaybetmek, zannetmek شامل این تغییر می‌شوند.
Hissediyorum, affediyorum, kaybediyorum, zannediyorum
فعل کمکی olmak
"شدن، بودن، گشتن، اتفاق افتادن، واقع شدن" در فعل‌های زیر معنا می‌شود.
دو فعل دیگر نیز وجود دارد که در موارد محدودی از آن‌ها استفاده می‌شود و در متون قدیمی ترکی دیده می‌شود. هر دوی این‌ها معنی به جا آوردن می‌دهند.
Kılmak و eylemek در جمله‌های :
Allah rahmet eylesin.
Namaz kılmak
