هرگاه در جمله‌ای حکمی کلی صادر ‌شود و سپس کسی یا چیزی از آن خارج ‌شود بدین اسلوب، استثناء گویند؛ یعنی امری را از یک امر عام جدا می‌کنیم. در استثنا چیزی را از یک حکم یا امر عام جدا می‌سازیم. کلمه‌ای که بعد از إِلَّا می‌آید، مستثنی است و اما به اسم پیش از آن، مستثنی منه گویند. خود کلمه إِلَّا ادات استثناء است.
به مثال زیر توجه کنید.

برای تشخیص استثناء تام و مفرغ، به مثال‌های زیر توجه کنید.

اگر در جمله مستثنی منه ذکر نشود، إلا نیز عمل نمی‌کند و کلمه بعد از إِلَّا یعنی مستثنی براساس نقش آن مستثنی منه محذوف اعراب می‌پذیرد.
لذا در مستثنای مفرغ، مستثنی منه حذف شده‌است و در جمله وجود ندارد. اعراب مستثنی هم براساس نقشی خواهد بود که در جمله پیدا خواهد شد.
لازم به ذکر است مستثنی مفرغ در جملات منفی و سؤالی به‌ کار می‌رود.

بهترین راه برای تشخیص محذوف بودن مستثنی منه این است که به قبل از إِلَّا نگاه کنیم. اگر کلمه‌ای از ارکان اصلی جمله مثل: فاعل، مفعول، خبر، ... نباشد، می‌فهمیم که مستثنی منه محذوف است.

در ترجمه چنین جملاتی از فقط و تنها استفاده می‌کنیم.