اسم از نظر جنس در زبان عربی
أقسام الاسم من حيث الجنس
اسم در زبان عربی بر دو نوع مذکر و مؤنث است. در این درس به بررسی اسامی از نظر جنس پرداختیم.
اسم از نظر جنس
أقسام الاسم من حيث الجنس
تقسیم‌بندی اسامی از نظر جنس یعنی: تقسیم کردن اسامی از نظر مذکر و مؤنث بودن.
همان‌طور که گفتیم اسامی از نظر جنس، در دو دسته
در زبان عربی تمامی اسامی عاقل و غیر عاقل در این دسته‌بندی قرار می‌گیرند.
اسم مذکر
اسم مذکر اسمی است که دلالت بر جنس مذکر (نر) دارد.
اسم مذکر علامت خاصی
به مثال‌های زیر توجه کنید.
رَجُل، أَسَد، كِتَاب
مرد، شیر، کتاب
انواع مذکر
اسامی مذکر به دو دسته تقسیم می‌شوند:
- مذکر حقیقی
- مذکر مجازی
مذکر حقیقی
مذکر حقیقی مذکری است که علامت تأنیث ندارد و هم بر انسان و هم بر حیوان، یعنی جاندار دلالت می‌کند.
به مثال‌های زیر توجه کنید:
رَجُل، دِيك، ثور، أَخ
مرد، خروس، گاو نر، برادر
مذکر مجازی
اسمی است كه تنها به‌خاطر اينكه علامت مؤنث ندارد مذكر خوانده می‌شود؛ در صورتى كه نر‌بودن آن واقعيت ندارد.
به مثال‌های زیر توجه کنید:
الكِتَاب، اليَوم، العِلْم
کتاب، امروز، علم
اسم مؤنث
اسم مؤنث اسمی است که دلالت بر جنس مؤنث (ماده) دارد.
نشانه‌های اسم مؤنث
نشانه‌های اسم مؤنث (التاء المربوطة:
الالف المقصورة درصورتی نشانه مؤنث است كه
ك، ب، ر+ ی= كبری
بنابراين الف مقصوره در اسم‌هايی مثل موسی، عيسی، مصطفی و ... نشانه مؤنث نيست.
انواع مؤنث
اسامی مؤنث به
- مؤنث حقیقی
- مؤنث مجازی
- مؤنث لفظی
- مؤنث معنوی
مؤنث حقیقی
مؤنث حقیقی مؤنثی است که علامت تأنیث دارد و هم بر انسان و هم بر حیوان، یعنی جاندار دلالت می‌کند.
فَاطِمَة، دَجَاجَة، بَقَرَة
فاطمه، مرغ، گاو ماده
درواقع فاطمة علامت تأنیث (ة) دارد و بر انسان دلالت می‌کند. دجاجة نیز دارای علامت تأنیث است (ة) و بر حیوان یا همان جاندار دلالت می‌کند.
مؤنث مجازی
مؤنث مجازی مؤنثی است که علامت تأنیث دارد، اما فقط به غیر جاندار دلالت دارد.
الحَدِيقَة، المَدْرَسَة
باغ، مدرسه
المدرسة به معنای مدرسه می‌باشد. این کلمه دارای علامت تأنیث (ة) می‌باشد اما بر غیر جاندار یعنی مدرسه دلالت می‌کند؛ لذا به آن مؤنث مجازی گویند.
مؤنث لفظی
مؤنثی است که بر مذکر دلالت می‌کند اما علامت تأنیث دارد.
مُعَاوِيَة، زَكَرِيَاء، موسَى
معاوية، زکرياء، موسی
معاویه اسم (مرد) است و بر مذکر دلالت می‌کند اما به‌خاطر داشتن علامت تأنیث (ة) به این اسم، مؤنث لفظی میگویند. زکریاء نیز به همین شکل اسم (مرد) است اما به‌سبب داشتن علامت تأنیث (اء)، به آن مؤنث لفظی میگویند.
مؤنث معنوی
مؤنثی است که بر مؤنث دلالت می‌کند، جاندار و غیر جاندار، اما علامت تأنیث ندارد.
مَرْيَم، شَمْس، دَار، ايرَان
مریم، خورشید، خانه، ایران
مریم اسم دختر است و بر جنس مؤنث دلالت می‌کند اما چون علامت تأنیث ندارد به آن مؤنث معنوی گویند.
برخی اسامی مؤنث معنوی
- اسامی
علم مؤنث (اسم خاص زن) ← مَرْیَم، زِینَب - اسامی
مخصوص مؤنث ← أُم: مادر، بِنْت: دختر، أُخْت: خواهر - اسامی
شهر‌ها وکشورها وقبیلهها ← اِیرَان، مَشْهَد، قُرَیْش - اغلب
اعضای زوج بدن ← رِجْل، یَد، عَین، أُذُن - برخی اسامی که یادگیری آنان
سماعی است ← أَرْض، نَار، دَار
انواع مؤنث
| مؤنث حقیقی | با علامت تأنیث | جاندار |
| مؤنث مجازی | با علامت تأنیث | غیر جاندار |
| مؤنث لفظی | با علامت تأنیث | دلالت بر مذکر |
| مؤنث معنوی | بدون علامت تأنیث | دلالت بر مؤنث، جاندار و غیر جاندار |
