جامد و مشتق در زبان عربی

جامد و مشتق در زبان عربی

الجامد والمشتق


یکی از مباحث مهم در زبان عربی اسامی جامد و مشتق می‌باشد. در این درس به اسامی جامد و مشتق و انواع آنان پرداختیم.

جامد و مشتق

الجامد والمشتق

اسامی در زبان عربی بر اساس اینکه از کلمه دیگری ساخته شده‌اند یا نه، به دو دسته جامد و مشتق تقسیم می‌شوند.

اسامی جامد و مشتق

جامد: اسم جامد اسمی است که از کلمه دیگری گرفته و یا ساخته نشده‌است.

قَلَم، سَحَاب، الصَبْر، رَجُل، جِدَار، أَسَد

قلم، ابر، صبر، مرد، دیوار، شیر

انواع اسامی جامد

اسامی جامد به دو دسته تقسیم می‌شوند.

  • جامد مصدری
  • جامد غیر مصدری

جامد مصدری

جامد مصدری: اسامی جامد مصدری به مفاهیم انتزاعی و ذهنی اشاره می‌کنند و نمی‌توان آن‌ها را در دنیای واقعی با حواس پنج‌گانه حس کرد.
این اسامی در زبان عربی ریشه فعلی دارند.

عِلْم، صَبْر

علم، صبر

جامد غیر مصدری

جامد غیر مصدری: جامد غیر مصدری یا اسم ذات، بر چیزهای محسوس دلالت دارد؛ یعنی می‌توان آن‌ها را با حواس پنج‌گانه حس کرد.
این اسامی در زبان عربی ریشه فعلی ندارند.

قَلَم، حَجَر، أَسَد، رَجُل

قلم، سنگ، شیر، مرد

تمام مصادر در عربی از نوع جامد هستند، هر چند در ظاهرشان ریشه فعلی دیده شود.

مشتق

مشتق: اسمی است که از کلمه دیگری گرفته شده‌است. درواقع اسم مشتق اسمی است که ریشه فعلی دارد.

عَالِم، عَلِيم، مُعَلّم، أَعْلَم ← از فعل (عَلِمَ)

عالم، دانشمند، معلم، داناتر

انواع اسامی مشتق

اسامی مشتق عبارت‌اند از:

  • اسم فاعل
  • اسم مفعول
  • اسم مکان
  • اسم زمان
  • صفت مشبهه
  • اسم مبالغه
  • اسم تفضیل
  • اسم آلت

کلماتی که جزو 8 مورد ذکر شده نباشند، جامد هستند.
دقت کنید که در تعیین جامد و مشتق بودن باید به مفرد کلمه توجه کنید؛ یعنی اگر جمع بود اول مفرد کلمه را تشخیص می‌دهیم و بعد از روی آن قادر به تشخیص جامد و مشتق بودن خواهیم بود.

کلمه‌هایی که معنی صفت دهند، حتماً مشتق هستند.

شَرِيف، عَاقِل

شریف، عاقل

اسم فاعل

اسم فاعل: کلمه‌ای است که دلالت بر کننده کار یا دارنده حالت دارد.

نحوه ساختن اسم فاعل

اسم فاعل از افعال ثلاثی مجرد: بر وزن فاعل ساخته می‌شود.

يَكْتُبُ ← كَاتِب

می‌نویسد ← نویسنده

اسم فاعل از افعال غیر ثلاثی مجرد: از فعل مضارع ساخته می‌شود. حرف مضارعه را حذف می‌کنیم و به جای آن م مضموم می‌گذاریم (مُ) و سپس به عین الفعل اعراب کسره می‌دهیم.

  1. حذف حرف مضارعه
  2. قرار دادن م مضموم به جای آن
  3. کسره دادن به عین الفعل

عین الفعل

عین الفعل: به حرف پیش از حرف آخر در حروف اصلی عین الفعل می‌گویند. در ریشه یک فعل به حرف اول فاء الفعل و به حرف دوم عین الفعل و به حرف آخر لام الفعل گویند.

به مثال زیر توجه کنید.

تَرْجَمَ ← يُتَرْجِمُ ← تَرْجِمُ ←مُتَرْجِم

مترجم

تَرْجَمَ: این یک فعل غیر ثلاثی مجرد است. مضارعش یُتَرْجِمُ می‌باشد. حرف مضارعه (ی) را حذف می‌کنیم. م مضموم را به جای (ی) قرار می‌دهیم. عین الفعل را مکسور می‌کنیم. و در نهایت اسم فاعل مُتَرْجِم می‌باشد. و به‌معنای مترجم، ترجمه‌کننده است.

اسم مفعول

اسم مفعول: کلمه‌ای است که دلالت بر انجام شدن کار دارد.

نحوه ساختن اسم مفعول

اسم مفعول از افعال ثلاثی مجرد: بر وزن مفعول ساخته می‌شود.

يَقْتُلُ ← مَقْتُول

می‌کشد ← کشته‌شده

اسم مفعول از افعال غیر ثلاثی مجرد: از فعل مضارع ساخته می‌شود. حرف مضارعه را حذف می‌کنیم و به جای آن م مضموم می‌گذاریم (مُ) و سپس به عین الفعل اعراب فتحه می‌دهیم.

  1. حذف حرف مضارعه
  2. قرار دادن م مضموم به جای آن
  3. مفتوح کردن عین الفعل

به مثال زیر توجه کنید.

تَرْجَمَ ← يُتَرْجِمُ ← تَرْجِمُ ←مُتَرْجَم

ترجمه‌شده

تَرْجَمَ: این یک فعل غیر ثلاثی مجرد است. مضارعش یُتَرْجِمُ می‌باشد. حرف مضارعه (ی) را حذف می‌کنیم. م مضموم را به جای (ی) قرار می‌دهیم. عین الفعل را مفتوح می‌کنیم. و در نهایت اسم مفعول مُتَرْجَم می‌باشد. و به‌معنای مترجم، ترجمه‌شده است.

اسم مکان و اسم زمان

اسم مکان بر مکان و محل انجام کار دلالت دارد.
اسم زمان بر زمان انجام کار دلالت می‌کند.

چگونگی ساختن اسم مکان و اسم زمان

اسم مکان و زمان از افعال ثلاثی مجرد: بر دو وزن مَفْعَل و مَفْعِل ساخته می‌شود و با توجه به معنا اسم مکان و یا زمان بودنشان را تشخیص می‌دهیم.

مَسْجِد، مَشْرِق، مَطْبَخ، مَغْرِب

مسجد، مشرق، آشپزخانه، مغرب

همان‌طور که مشاهده می‌کنید مسجد بر وزن مَفْعِل می‌باشد و از معنا متوجه می‌شویم که اسم مکان است.

اسم مکان و زمان از افعال غیر ثلاثی مجرد: در این حالت درست مانند اسم مفعول عمل می‌کنیم.
در واقع یعنی اسم مکان و اسم زمان و اسم مفعول از غیر ثلاثی مجرد یکسان هستند و ما از طریق معنا آنان را از هم تشخیص می‌دهیم.

مُجْتَمَع

جامعه

اسم مکان

گاهی اوقات وزن مَفْعَل و مَفْعِل با ة می‌آید.

مَدْرَسَة

مدرسه

صفت مشبهه

صفت مشبهه: برصفت ثابت یا نسبتاً پایدار دلالت دارد.

  • صفت مشبهه از فعل لازم بنا می‌شود.
  • صفت مشبهه معادل (صفت مطلق) یا (ساده) در زبان فارسی است.

صفت مشبهه دارای وزن‌های متعددی می‌باشد اما مشهورترین وزن‌های آن: فَعِيل، فَعِل، فَعْل و فَعْلَان می‌باشند.

دقت کنید تنها وزن ملاک تشخیص ما نیست بلکه حتماً باید معنای وصفی هم داشته باشند. مثلا قمیص بر وزن فعیل است اما معنای وصفی ندارد لذا صفت مشبهه نمی‌باشد و جامد است.

  • فَعِيل ← قَلِیل
  • فَعِل ← فَرِح
  • فَعْل ← سَهْل
  • فَعْلَان ← عَطْشَان

اسم مبالغه

اسم مبالغه بر بسیاری و کثرت صفتی دلالت دارد. برای مثال: رَزَّاق: بسیار روزی دهنده، شَکُور: بسیار شکرگزار.
اسم مبالغه قیاسی نیست ولی بیش‌تر باوزن‌های فعَّال، فعَّالة، فَعُول و فَعِیل می‌آید.

اسم تفضیل

اسم تفضیل: برای نشان دادن برتری میان دو موصوف از اسم تفضیل استفاده می‌کنیم. و ترجمه آن با تر و ترین است.

  • وزن اَفْعَل برای مذکر ← اَکْبَر، اَعْظَم
  • وزن فُعْلَی برای مؤنث ← کُبْرَی، عُظْمَی

چه زمانی اسم تفضیل را با تر و چه زمانی با ترین ترجمه کنیم؟
اگر بعد از اسم تفضیل حرف جر مِنْ آمد با تر ترجمه می‌کنیم و اگر نیامد با ترین.

هُوَ اَكْبَر مِنِّي.

او از من بزرگ‌تر است.

اسم آلت

نام ابزاری است که با آن کاری انجام می‌گیرد. و دارای سه وزن می‌باشد و آن عبارت از وزن‌های:
مِفْعَل، مِفْعَلَة، مِفْعَال
مانند:

مِبْرَد

سوهان

مِكْنَسَة

جارو

مِسْمَار

میخ

بخش قبل
جامد و مشتق در زبان عربی
بخش بعد
نرم افزار زبان بیاموز

مکالمه، داستان، واژه آموزی و گرامر در زبان بیاموز

هرچیزی که برای یادگیری عربی لازم داری در نرم افزار بیاموز پیدا میکنی!
  • جعبه لایتنر، انواع فلشکارت و آزمون
  • مکالمه، داستان و آموزش شنیداری
  • گرامر و لغت دانی
  • دیکشنری رایگان آفلاین
همین الان دانلود کن  
دانلود اپلیکیشن آموزشی + دیکشنری رایگان