الجامد والمشتق
یکی از مباحث مهم در زبان عربی اسامی جامد و مشتق میباشد. در این درس به اسامی جامد و مشتق و انواع آنان پرداختیم.
اسامی در زبان عربی بر اساس اینکه از کلمه دیگری ساخته شدهاند یا نه، به دو دسته جامد و مشتق تقسیم میشوند.
جامد: اسم جامد اسمی است که از کلمه دیگری گرفته و یا ساخته
قَلَم، سَحَاب، الصَبْر، رَجُل، جِدَار، أَسَد
قلم، ابر، صبر، مرد، دیوار، شیر
اسامی جامد به دو دسته تقسیم میشوند.
جامد مصدری: اسامی جامد مصدری به مفاهیم انتزاعی و ذهنی اشاره میکنند و نمیتوان آنها را در دنیای واقعی با حواس پنجگانه حس کرد.
این اسامی در زبان عربی ریشه فعلی دارند.
عِلْم، صَبْر
علم، صبر
جامد غیر مصدری: جامد غیر مصدری یا اسم ذات، بر چیزهای
این اسامی در زبان عربی ریشه فعلی
قَلَم، حَجَر، أَسَد، رَجُل
قلم، سنگ، شیر، مرد
تمام مصادر در عربی از نوع جامد هستند، هر چند در ظاهرشان ریشه فعلی دیده شود.
مشتق: اسمی است که از کلمه دیگری گرفته شدهاست. درواقع اسم مشتق اسمی است که ریشه فعلی دارد.
عَالِم، عَلِيم، مُعَلّم، أَعْلَم ← از فعل (عَلِمَ)
عالم، دانشمند، معلم، داناتر
اسامی مشتق عبارتاند از:
کلماتی که جزو 8 مورد ذکر شده نباشند، جامد هستند.
دقت کنید که در تعیین جامد و مشتق بودن باید به مفرد کلمه توجه کنید؛ یعنی اگر جمع بود اول مفرد کلمه را تشخیص میدهیم و بعد از روی آن قادر به تشخیص جامد و مشتق بودن خواهیم بود.
کلمههایی که معنی صفت دهند، حتماً مشتق هستند.
شَرِيف، عَاقِل
شریف، عاقل
اسم فاعل: کلمهای است که دلالت بر
يَكْتُبُ ← كَاتِب
مینویسد ← نویسنده
عین الفعل: به حرف پیش از حرف آخر در حروف اصلی عین الفعل میگویند. در ریشه یک فعل به حرف اول
به مثال زیر توجه کنید.
تَرْجَمَ ← يُتَرْجِمُ ← تَرْجِمُ ←مُتَرْجِم
مترجم
تَرْجَمَ: این یک فعل غیر ثلاثی مجرد است. مضارعش یُتَرْجِمُ میباشد. حرف مضارعه (ی) را حذف میکنیم. م مضموم را به جای (ی) قرار میدهیم. عین الفعل را مکسور میکنیم. و در نهایت اسم فاعل مُتَرْجِم میباشد. و بهمعنای مترجم، ترجمهکننده است.
اسم مفعول: کلمهای است که دلالت بر
يَقْتُلُ ← مَقْتُول
میکشد ← کشتهشده
به مثال زیر توجه کنید.
تَرْجَمَ ← يُتَرْجِمُ ← تَرْجِمُ ←مُتَرْجَم
ترجمهشده
تَرْجَمَ: این یک فعل غیر ثلاثی مجرد است. مضارعش یُتَرْجِمُ میباشد. حرف مضارعه (ی) را حذف میکنیم. م مضموم را به جای (ی) قرار میدهیم. عین الفعل را مفتوح میکنیم. و در نهایت اسم مفعول مُتَرْجَم میباشد. و بهمعنای مترجم، ترجمهشده است.
اسم مکان بر
اسم زمان بر
اسم مکان و زمان از
مَسْجِد، مَشْرِق، مَطْبَخ، مَغْرِب
مسجد، مشرق، آشپزخانه، مغرب
همانطور که مشاهده میکنید مسجد بر وزن مَفْعِل میباشد و از معنا متوجه میشویم که اسم مکان است.
اسم مکان و زمان از
در واقع یعنی اسم مکان و اسم زمان و اسم مفعول از غیر ثلاثی مجرد یکسان هستند و ما از طریق معنا آنان را از هم تشخیص میدهیم.
مُجْتَمَع
جامعه
اسم مکان
گاهی اوقات وزن مَفْعَل و مَفْعِل با ة میآید.
مَدْرَسَة
مدرسه
صفت مشبهه: برصفت
صفت مشبهه دارای وزنهای متعددی میباشد اما مشهورترین وزنهای آن: فَعِيل، فَعِل، فَعْل و فَعْلَان میباشند.
دقت کنید تنها وزن ملاک تشخیص ما نیست بلکه حتماً باید معنای وصفی هم داشته باشند. مثلا قمیص بر وزن
اسم مبالغه بر
اسم مبالغه قیاسی نیست ولی بیشتر باوزنهای
اسم تفضیل: برای نشان دادن برتری میان دو موصوف از اسم تفضیل استفاده میکنیم. و ترجمه آن با تر و ترین است.
چه زمانی اسم تفضیل را با تر و چه زمانی با ترین ترجمه کنیم؟
اگر بعد از اسم تفضیل حرف جر
هُوَ اَكْبَر
او از من بزرگ
نام
مانند:
مِبْرَد
سوهان
مِكْنَسَة
جارو
مِسْمَار
میخ