ضمير در زبان عربی
الضمير
به کلماتی که جانشین اسم شده و برای اشاره از آنان استفاده می‌شود و از تکرار جلوگیری می‌کنند، ضمیر می‌گویند. در این بخش به بررسی ضمایر در زبان عربی پرداختیم.
ضمير
الضميرضمایر
به کلماتی که جانشین اسم می‌شوند و برای اشاره استفاده می‌شوند، و از تکرار آن اسم جلوگیری می‌کنند، ضمیر می‌گویند. در زبان عربی نیز هم‌چون زبان فارسی ضمایر وجود دارند. اما تفاوت زیادی بین ضمایر در عربی و ضمایر در فارسی وجود دارد.
تفاوت میان زبان عربی و فارسی
اولین تفاوت به موضوع
تفاوت دیگری که میان ضمایر در زبان عربی و فارسی است: اینکه ما در زبان فارسی تفاوتی بین دو نفر و چند نفر قائل نیستیم. یعنی اگر بخواهیم به دو نفر اشاره کنیم می‌گوییم آن‌ها به پنج نفر هم بخواهیم اشاره کنیم می‌گوییم آن‌ها. اما در زبان عربی دو نفر را از باقی جمع‌ها جدا می‌کنند؛ یعنی مبحثی تحت عنوان
انواع ضمایر
ضمایر دو نوع هستند: ضمایر متصل و ضمایر منفصل.
ضمایر در حالت کلی به دو دسته منفصل و متصل تقسیم می‌شوند:
اما
ضمایر منفصل
ضمایر منفصل به دو دسته تقسیم می‌شوند:
- ضمایر منفصل مرفوعی
- ضمایر منفصل منصوبی
ضمایر منفصل مرفوعی
ضمایر منفصل مرفوعی غائب
در جدول زیر با
| ضمیر | صیغه | عدد و جنس | ترجمه | |
|---|---|---|---|---|
| 1 | هُوَ | للغائب | مفرد مذکر | او |
| 2 | هُمَا | للغائبان | مثنی مذکر | آن‌دو |
| 3 | هُمْ | للغائبين | جمع مذکر | آن‌ها |
| 4 | هِيَ | للغائبة | مفرد مؤنث | او |
| 5 | هُمَا | للغائبتان | مثنی مؤنث | آن‌دو |
| 6 | هُنَّ | للغائبات | جمع مؤنث | آن‌ها |
ضمایر منفصل مرفوعی مخاطب
در جدول زیر با
| ضمیر | صیغه | عدد و جنس | ترجمه | |
|---|---|---|---|---|
| 7 | أَنْتَ | للمخاطب | مفرد مذکر | تو، شما |
| 8 | أَنْتُمَا | للمخاطبان | مثنی مذکر | شما دو نفر |
| 9 | أَنْتُم | للمخاطبين | جمع مذکر | شماها |
| 10 | أَنْتِ | للمخاطبة | مفرد مؤنث | تو، شما |
| 11 | أَنْتُمَا | للمخاطبتان | مثنی مؤنث | شما دو نفر |
| 12 | أَنْتُنَّ | للمخاطبات | جمع مؤنث | شماها |
ضمایر منفصل مرفوعی متکلم
در جدول زیر با
| ضمیر | صیغه | عدد و جنس | ترجمه | |
|---|---|---|---|---|
| 13 | أَنَا | للمتکلم وحده | هم مؤنث و هم مذکر | من |
| 14 | نَحْنُ | للمتکلم مع الغیر | هم مؤنث و هم مذکر | ما |
چرا در زبان فارسی تنها 6 ضمیر داریم اما در زبان عربی 14 ضمیر وجود دارد؟
به دو دلیل:
اول اینکه در زبان عربی ما بحث
| من | أَنَا | اول شخص مفرد |
|---|---|---|
| تو | أَنْتَ، أَنْتِ | دوم شخص مفرد |
| او | هُوَ، هِيَ | سوم شخص مفرد |
| ما | نَحْنُ | اول شخص جمع |
| شما | أَنْتُمَا، أَنْتُمَا، أَنْتُم، أَنْتُنَّ | دوم شخص جمع |
| آن‌ها، ایشان | هُمَا، هُمَا، هُمْ، هُنَّ | سوم شخص جمع |
ضمایر منفصل منصوبی
ضمایر منفصل منصوبی غائب
در جدول زیر با
| ضمیر | صیغه | عدد و جنس | ترجمه | |
|---|---|---|---|---|
| 1 | إِيَّاهُ | للغائب | مفرد مذکر | او را |
| 2 | إِيَّاهُمَا | للغائبان | مثنی مذکر | ایشان را |
| 3 | إِيَّاهُم | للغائبين | جمع مذکر | ایشان را |
| 4 | إِيَّاهَا | للغائبة | مفرد مؤنث | او را |
| 5 | إِيَّاهُمَا | للغائبتان | مثنی مؤنث | ایشان را |
| 6 | إِيَّاهُنَّ | للغائبات | جمع مؤنث | ایشان را |
ضمایر منفصل منصوبی مخاطب
در جدول زیر با
| ضمیر | صیغه | عدد و جنس | ترجمه | |
|---|---|---|---|---|
| 7 | إِيَّاكَ | للمخاطب | مفرد مذکر | تو را |
| 8 | إِيَّاکُمَا | للمخاطبان | مثنی مذکر | شما را |
| 9 | إِيَّاکُم | للمخاطبين | جمع مذکر | شما را |
| 10 | إِيَّاكِ | للمخاطبة | مفرد مؤنث | تو را |
| 11 | إِيَّاکُمَا | للمخاطبتان | مثنی مؤنث | شما را |
| 12 | إِيَّاکُنَّ | للمخاطبات | جمع مؤنث | شما را |
ضمایر منفصل منصوبی متکلم
در جدول زیر با
| ضمیر | صیغه | عدد و جنس | ترجمه | |
|---|---|---|---|---|
| 13 | إِيَّايَ | للمتکلم وحده | هم مؤنث و هم مذکر | مرا |
| 14 | إِيَّانَا | للمتکلم مع الغیر | هم مؤنث و هم مذکر | ما را |
ضمایر متصل
ضمایر متصل نیز به دو دسته تقسیم می‌شوند:
- ضمایر متصل مرفوعی
- ضمایر متصل منصوبی، مجروری
ضمایر متصل مرفوعی
ضمایر متصل مرفوعی ضمایری هستند که تنها به
ضمایر متصل مرفوعی غائب
در جدول زیر با
| ماضی | ضمایر | مضارع | ضمایر | |
|---|---|---|---|---|
| 1 | ذَهَبَ | - | یَذْهَبُ | - |
| 2 | ذَهَبَا | ا | یَذْهَبَانِ | ا |
| 3 | ذَهَبُوا | و | یَذْهَبُونَ | و |
| 4 | ذَهَبَتْ | - | تَذْهَبُ | - |
| 5 | ذَهَبَتَا | ا | تَذْهَبَانِ | ا |
| 6 | ذَهَبْنَ | نَ | یَذْهَبْنَ | نَ |
ضمایر متصل مرفوعی مخاطب
در جدول زیر با
| ماضی | ضمایر | مضارع | ضمایر | |
|---|---|---|---|---|
| 7 | ذَهَبْتَ | تَ | تَذْهَبُ | - |
| 8 | ذَهَبْتُمَا | تُمَا | تَذْهَبَانِ | ا |
| 9 | ذَهَبْتُم | تُمْ | تَذْهَبُونَ | و |
| 10 | ذَهَبْتِ | تِ | تَذْهَبِینَ | ی |
| 11 | ذَهَبْتُمَا | تُمَا | تَذْهَبَانِ | ا |
| 12 | ذَهَبْتُنَّ | تُنَّ | تَذْهَبْنَ | نَ |
ضمایر متصل مرفوعی مخاطب (امر)
در جدول زیر با
| امر | ضمیر | |
|---|---|---|
| 7 | إِذْهَبْ | - |
| 8 | إِذْهَبَا | ا |
| 9 | إِذْهَبُوا | و |
| 10 | إِذْهَبِي | ي |
| 11 | إِذْهَبَا | ا |
| 12 | إِذْهَبْنَ | نَ |
ضمایر متصل مرفوعی متکلم
در جدول زیر با
| ماضی | ضمایر | مضارع | ضمایر | |
|---|---|---|---|---|
| 13 | ذَهَبْتُ | تُ | أَذْهَبُ | - |
| 14 | ذَهَبْنَا | نَا | نَذْهَبُ | - |
به مثال‌های زیر توجه کنید:
ذَهَبَ
آن دو مرد رفتند.
در این فعل، ضمیر متصل مرفوعی (ا) می‌باشد که فاعل هم هست.
ذَهَبُ
آن چند مرد رفتند.
در این فعل، ضمیر متصل مرفوعی (و) می‌باشد که فاعل هم هست.
ضمایر متصل منصوبی، مجروری
ضمایر متصل منصوبی، مجروری ضمایری هستند که به اسم، فعل و حرف متصل می‌شوند.
اگر با
اگر به
اگر به
اگر با
ضمایر متصل منصوبی، مجروری غائب
در جدول زیر با
| ضمیر | صیغه | عدد و جنس | ترجمه | |
|---|---|---|---|---|
| 1 | هُ/ هِ | للغائب | مفرد مذکر | ش/ او را |
| 2 | هُمَا/ هِمَا | للغائبان | مثنی مذکر | شان/ ایشان را |
| 3 | هُمْ/ هِمْ | للغائبين | جمع مذکر | شان/ ایشان را |
| 4 | هَا | للغائبة | مفرد مؤنث | ش/ او را |
| 5 | هُمَا/ هِمَا | للغائبتان | مثنی مؤنث | شان/ ایشان را |
| 6 | هُنَّ/ هِنَّ | للغائبات | جمع مؤنث | شان/ ایشان را |
ضمایر متصل منصوبی، مجروری مخاطب
در جدول زیر با
| ضمیر | صیغه | عدد و جنس | ترجمه | |
|---|---|---|---|---|
| 7 | كَ | للمخاطب | مفرد مذکر | ت/ تو را |
| 8 | كُمَا | للمخاطبان | مثنی مذکر | تان/ شما را |
| 9 | كُمْ | للمخاطبين | جمع مذکر | تان/ شما را |
| 10 | كِ | للمخاطبة | مفرد مؤنث | ت/ تو را |
| 11 | كُمَا | للمخاطبتان | مثنی مؤنث | تان/ شما را |
| 12 | كُنَّ | للمخاطبات | جمع مؤنث | تان/ شما را |
ضمایر متصل منصوبی، مجروری متکلم
در جدول زیر با
| ضمیر | صیغه | عدد و جنس | ترجمه | |
|---|---|---|---|---|
| 11 | ي | للمتکلم وحده | هم مؤنث و هم مذکر | م/ مرا |
| 12 | نَا | للمتکلم مع الغیر | هم مؤنث و هم مذکر | مان/ ما را |
به مثال‌های زیر توجه کنید:
كِتَابِ
کتاب
كِتَابُ
کتاب
رَأَيْتُ
يَعْرِفُ
إِنَّ
أَخَذْتُ مِنْ
از
تلفظ
دقت داشته باشید اگر ما قبل ضمایر (هُ / هُمَا / هُمْ / هُنَّ) کسره بیاید یاء ساکن، هِ/ هِمَا /هِم هِنَّ /تلفظ می‌شوند.
نون وقایه
نون وقایه نونی هست که بین فعل و ضمیر متصل متکلم وحده (ي) قرار می‌گیرد. در چنین حالتی آن ضمیر (ي) مفعول به و محلاً منصوب است.
نون وقایه جزء ریشه فعل
حَفَظَنِي: با حذف نون حَفَظَ باقی می‌ماند که ریشه فعل است؛ پس ن وقایه است.
عَلَّمْ
معلم به من آموخت.
عَلَّمَ (فعل ماضی) + نون وقایه + ي (مفعول به).
